Skipulagsstofnun hefur gefið álit sitt á matsskýrslu um Suðurnesjalínu 2, línu milli Hamraness í Hafnarfirði og Rauðamels í Grindavík, sem Landsnet lét gera og er dagsett í september 2019. Fór Skipulagsstofnun jafnframt yfir athugasemdir og umsagnir sem bárust við frummatsskýrsluna og viðbrögð Landsnets við þeim.
Landsnet taldi nauðsynlegt að ráðast í framkvæmdir til að bæta afhendingaröryggi raforku og auka flutningsgetu raforkukerfisins milli höfuðborgarsvæðisins og Suðurnesja með lagningu 220 kV raflínu en fyrir er ein 132 kV raflína.
Fyrst um sinn er stefnt að því að línan verði 132 kV en spenna verði hækkuð í 220 kV innan fárra ára og er þá m.a. gert ráð fyrir nýju 1.000 – 2.000 m² tengivirki í Hrauntungum í Hafnarfirði á óröskuðu hrauni.
Þegar búið að raska hrauninu og leggja línuveg
Undirbúningur að lagningu línunnar var þegar hafinn þegar matsskýrslu var krafist en þá var búið að leggja línuveg Krýsuvíkurvegi, ofan iðnaðarsvæðisins, og í gegnum óraskað hraun í Almenningi þar sem finna má fornar minjar um mannvist og landbúnað fyrri alda. Hafði Hafnarfjarðarbær veitt framkvæmdaleyfi fyrir þeim framkvæmdum.
Sex valkostir
Í matsskýrslu Landsnets eru sex valkostir umhverfismetnir. Þeir eru:
A. Jarðstrengur samhliða Suðurnesjalínu 1. Alls um 32 km.
B. Jarðstrengur samhliða Reykjanesbraut. Alls um 33 km. Á um 16 km kafla samhliða Reykjanesbraut, en til endanna samsíða Suðurnesjalínu 1 og Fitjalínu
C. Loftlína um Hrauntungur í Hafnarfirði og frá sveitarfélagamörkum Hafnarfjarðar og Sveitarfélagsins Voga samhliða Suðurnesjalínu 1. Frá Njarðvíkurheiði að Rauðamel samhliða Fitjalínu Alls um 34 km. Stuttur jarðstrengur á báðum endum, 1,4 km í Hafnarfirði en 0,2 km við Rauðamel. Þetta er aðalvalkostur Landsnets.
C2. Eins og kostur C, en fylgir Suðurnesjalínu 1 í Hafnarfirði í stað þess að liggja um Hrauntungur. Heildarlengd þessa kosts er 32 km.
D. Blönduð leið, jarðstrengur að hluta. Eins og kostur C, nema á 7 km kafla í jörðu, þar sem línan liggur næst Reykjanesbraut. Alls er línan um 34 km.
E. Blönduð leið, tvírásamöstur að hluta. Eins og kostur C, nema á 7 km kafla verði Suðurnesjalínur 1 og 2 á sömu möstrum, þar sem línurnar liggja næst Reykjanesbraut. Línan er alls um 34 km.
Auk ofangreindra valkosta var í tillögu Landsnets að matsáætlun gerð grein fyrir hugmyndum um aðra valkosti:
F. Loftlína milli Hamraness og Rauðamels, sem liggi norðan undir Reykjanesfjallgarðinum.
G. Loftlína meðfram Suðurstrandarvegi og um Krýsuvík að Hamranesi.
H. Sæstrengur frá Straumsvík að Helguvík.
I. Sæstrengur frá Akranesi eða Klafastöðum að Helguvík.
J. Loftlína meðfram Suðurstrandarvegi að Ölfusi og þaðan að tengivirki við Sandskeið.
K. Tvöföld raflína (loftlína eða jarðstrengir) með 132 kV spennu, meðfram Suðurnesjalínu 1.
Fram kemur í matsskýrslu að Landsnet hafi skoðað þessar hugmyndir, greint helstu kosti þeirra og galla en telji enga þeirra hafa ávinning á við þá valkosti sem hafi verið ákveðið að meta og gerð sé grein fyrir í matsskýrslunni.
Kostur C er sá kostur sem Landsnet vill fara.
Fjögur matssvæði
Í matsskýrslu Landsnets er umhverfismati framkvæmdanna skipt niður á fjögur svæði á línuleiðinni. Svæðin eru kölluð Hafnarfjörður, Almenningur, Strandarheiði og Njarðvíkurheiði. Um 2 km línunnar munu liggja innan svæðisins Hafnarfjörður, um 9-11 km innan svæðisins Almenningur, um 9 km á Strandarheiði og um 12-13 km á svæðinu Njarðvíkurheiði.
Mestu neikvæðu áhrifin í Almenningi – en eru þegar komin fram!
Landsnet telur helstu áhrif allra valkosta á jarðminjar verða á svæðinu Almenningur. Þar verði áhrif allra valkosta talsvert til verulega neikvæð, vegna varanlegrar, óafturkræfrar skerðingar á hraunum og áberandi rasks.
Almenningur hefur að mati Landsnets hæsta verndargildi þeirra svæða sem hér eru skoðuð með tilliti til jarðmyndana. Þar séu fjölbreyttar gerðir hrauna, að mestu vel varðveittar og mörg góð dæmi um ýmsar myndanir í helluhraunum, auk þess sem svæðið sé aðgengilegt til útivistar frá höfuðborgarsvæðinu.
Fram kemur í matsskýrslunni að áhrif af valkosti C á svæðinu Almenningur séu að miklu leyti komin fram, þar sem hluti vegslóða og mastraplana hafi verið lögð á grundvelli fyrra framkvæmdaleyfis.
Náttúrufræðistofnun telur jarðstreng meðfram Reykjanesbraut besta kostinn – og það telja fleiri
Í umsögn Náttúrufræðistofnunar Íslands um frummatsskýrslu Landsnets kemur fram að stofnunin telur valkost B, jarðstreng meðfram Reykjanesbraut, bestan í heild með tilliti til áhrifa á náttúru svæðisins.
Umhverfisstofnun telur í sinni umsögn um frummatsskýrsluna að lagning jarðstrengja á því svæði þar sem ráðgert er að leggja Suðurnesjalínu 2 sé slæmur kostur vegna áhrifa á jarðmyndanir. Ef niðurstaðan verði að leggja jarðstreng meðfram Reykjanesbraut telur Umhverfisstofnun að tengja ætti jarðstrenginn annað hvort um raskað svæði í Kapelluhrauni eða raskað svæði í Afstapahrauni en ekki um óraskað hraun í Almenningi austan Afstapahrauns.
Bæjarstjórn Voga telur lagningu nýrrar loftlínu í hrópandi ósamræmi við þær áherslur sem Reykjanesjarðvangurinn vinnur markvisst að telur og telur að Suðurnesin hafi einstakt tækifæri til að skapa sér sérstöðu á grundvelli jarðfræði, jarðmyndana og jarðsögu. Hefur Reykjanes hlotið viðurkenningu UNESCO sem jarðvangur (Global Geopark), en slík útnefning felur í sér að svæði telst jarðfræðilega mikilvægt á heimsvísu.
Vikið er að áhrifum á jarðmyndanir eða náttúrufar almennt í fleiri umsögnum og athugasemdum og mælt með lagningu jarðstrengs og þá í flestum tilvikum valkosti B.
Mat Skipulagsstofnunar
Skipulagsstofnun telur að óhjákvæmilegt sé að valda óafturkræfu raski á jarðmyndunum sem njóta verndar samkvæmt 61. gr. laga um náttúruvernd við lagningu Suðurnesjalínu 2, hvaða valkostur sem verður fyrir valinu. Enginn valkostanna valdi hinsvegar raski á svæðum á náttúruminjaskrá (C-hluta).
Varðandi beint rask á jarðmyndunum telur stofnunin þurfa að horfa til þess hverskonar jarðmyndanir og hvaða heildir verða fyrir áhrifum ekki síður en til stærðar þeirra svæða sem raskast.
Út frá því telur stofnunin ekki grundvallarmun á því jarðraski sem loftlína eða jarðstrengur meðfram Suðurnesjalínu 1 og jarðstrengur meðfram Reykjanesbraut hefur í för með sér. Í því tilliti telur stofnunin hinsvegar ástæðu til að draga fram áhrif valkostar C þar sem hann sveigir til suðurs af leið Suðurnesjalínu 1 á svæðinu Almenningur og fer þar inn á áður óraskaða heild, á svæði sem Landsnet telur hafa hæsta verndargildi þeirra svæða sem hér eru skoðuð með tilliti til jarðmyndana.
Á móti kemur að við fyrri framkvæmdir við Suðurnesjalínu 2 voru lagðir vegslóðar og mastraplön á þessu svæði og því eru bein áhrif valkostar C á jarðmyndanir á því svæði að miklu leyti þegar komin fram.
Innan svæðanna Hafnarfjörður og Almenningur hafa jarðstrengskostirnir (A og B) talsvert minni neikvæð áhrif á landslag og ásýnd að mati Skipulagsstofnunar en loftlínukostirnir (C og C2). Þrátt fyrir að leggja þurfi jarðstrengi um úfið hraun, mun sjónrænna áhrifa þess gæta á mun minna svæði en sjónrænna áhrifa loftlínukostanna. Jafnframt verða áhrif af valkosti C2 á landslag og ásýnd vægari en af valkosti C, að mati Skipulagsstofnunar, en valkostur C nemur í raun nýtt land undir mannvirki á svæði sem nýtur sérstakrar verndar og hefur verið ónumið af mannvirkjum.
Vanda þarf valið og verkhönnun
Hvaða valkostur sem verður fyrir valinu þarf að mati Skipulagsstofnunar að kappkosta við endanlega verkhönnun og framkvæmdir að halda raski á jarðmyndunum í algjöru lágmarki.
Breytt lega Reykjanesbrautar getur haft áhrif
Samgöngu- og sveitarstjórnarráðherra og Hafnarfjarðarbær hafa nýlega komist að samkomulagi um að framtíðarlega Reykjanesbrautar verði í núverandi legu brautarinnar, milli Krýsuvíkurvegar og Hvassahrauns.
Það hefur í för með sér að breyta þarf aðalskipulagi Hafnarfjarðar, þar sem gert hefur verið ráð fyrir að brautin færist til suðurs á þessum kafla, suður fyrir iðnaðarsvæðið sem liggur næst sunnan við álverið í Straumsvík.
Þessi ákvörðun lá ekki fyrir þegar unnið var að frummatsskýrslu og matsskýrslu um Suðurnesjalínu 2 eða þegar Hafnarfjarðarbær gaf umsögn um frummatsskýrsluna í júní 2019.
Þessi breyting kann að gera að verkum að valkostir um legu Suðurnesjalínu 2 sem fylgja Reykjanesbraut eða Suðurnesjalínu 1 innan Hafnarfjarðar séu fýsilegri en valkostur C. Þetta kann að vera tilefni til að skoða sérstaklega í áformaðri aðalskipulagsbreytingu vegna breyttrar legu Reykjanesbrautar.
Skipulagsstofnun telur valkost B, jarðstreng meðfram Reykjanesbraut æskilegasta kostinn
Við þær aðstæður sem eru á áhrifasvæði framkvæmdarinnar telur Skipulagsstofnun margt mæla með því að leggja jarðstreng alla leið og þá sérstaklega valkost B meðfram Reykjanesbraut. Ávinningur af því með tilliti til umhverfisáhrifa samanborið við loftlínuvalkosti felast í minni áhrifum á landslag og ásýnd, ferðaþjónustu og útivist, vistgerðir og gróður og fuglalíf. Aðalvalkostur Landsnets, lagning loftlínu samkvæmt valkosti C, hefur mest neikvæð áhrif allra skoðaðra valkosta á framangreinda þætti. Jafnframt getur verið ávinningur af því að leggja línuna sem jarðstreng meðfram Reykjanesbraut fremur en sem loftlínu eða jarðstreng meðfram Suðurnesjalínu 1 með tilliti til náttúruvár.
Auk framangreinds mælir að mati Skipulagsstofnunar ýmislegt tengt byggða- og atvinnuþróun á Suðurnesjum til framtíðar með því að línan sé lögð í jörð.
Telur Skipulagsstofnun umhverfismat Suðurnesjalínu 2 sýna fram á að lagning línunnar sem jarðstrengs sé best til þess fallin að draga eins og kostur er úr neikvæðum áhrifum framkvæmdarinnar, sbr. markmiðsákvæði laga um mat á umhverfisáhrifum, og þá sé æskilegasti kosturinn valkostur B meðfram Reykjanesbraut.
Sveitarfélögin ráði endanlegu vali
Segir stofnunin það vera í höndum hlutaðeigandi sveitarfélaga að taka afstöðu til þess hvaða valkostur verður endanlega fyrir valinu.
Þær ákvarðanir þurfi sveitarfélögin að taka sameiginlega, þar sem þær ákvarðanir eru háðar hver annarri.
Í umhverfismatsferlinu hefur komið fram að bæjarstjórn Reykjanesbæjar mælir með jarðstrengsvalkostum og að bæjarstjórn Sveitarfélagsins Voga leggur einnig áherslu á jarðstrengsvalkosti.
Framkvæmdaleyfi Hafnarfjarðarbæjar fyrir lagningu Lyklafellslínu 1 fellt úr gildi
